civitas

cīvĭtas, ātis ( gen. plur. civitatium, Cic. Rep. 1, 34, 51; id. Leg. 2, 4, 9; Caes. B. G. 4, 3; 5, 22; Sall. C. 40, 2; Liv. 1, 17, 4; 2, 6, 5; 33, 20, 11 Drak.; 42, 30, 6; 42, 44, 1; 45, 34, 1; Vell. 2, 42, 2; Quint. 2, 16, 4 N. cr.; Suet. Tit. 8 Oud.; Cornut. ap. Charis. p. 100 P.; cf. Varr. L. L. 8, § 66; Prisc. p. 771 P.; Neue, Formenl. 1, 268), f. [civis].

I.

Abstr., the condition or privileges of a ( Roman ) citizen, citizenship, freedom of the city (upon its conditions, v. Zimmern, Rechtsgesch. 2, § 123 sq.;

Dict. of Antiq. p. 260 sqq.): Cato, cum esset Tusculi natus, in populi romani civitatem susceptus est: ita, cum ortu Tusculanus esset, civitate Romanus, etc.,

Cic. Leg. 2, 2, 5:

donare aliquem civitate,

id. Balb. 13, 20; Suet. Caes. 24; 42; 76; id. Aug. 47; id. Tib. 51; id. Ner. 24:

dare civitatem alicui,

Cic. Arch. 4, 7; 5, 10; Liv. 1, 28, 7; 8, 14, 8; Suet. Aug. 40; id. Galb. 14: accipere aliquem in civitatem, [p. 347] Cic. Off. 1, 11, 35:

adsciscere in civitatem,

Liv. 6, 40, 4:

ascribere aliquem in civitatem,

Cic. Arch. 4, 6:

aliquem foederatis civitatibus ascribere,

id. ib. 4, 7:

in aliis civitatibus ascriptus,

id. ib. 5, 10:

assequi,

Tac. A. 11, 23:

consequi,

Cic. Balb. 13, 31:

deponere,

id. Caecin. 34, 100:

decedere de civitate,

id. Balb. 5, 11:

dicare se civitati,

id. ib. 11, 28:

in civitatem,

id. ib. 12, 30:

eripere,

id. Caecin. 34, 99:

habere,

id. Balb. 13, 31:

impertiri civitatem,

id. Arch. 5, 10:

furari civitatem,

id. Balb. 2, 5:

petere,

Suet. Caes. 8:

Romanam assequi,

Tac. A. 11, 23:

adipisci,

Suet. Aug. 40:

Romanam usurpare,

id. Calig. 38; id. Claud. 25:

amittere civitatem,

Cic. Caecin. 34, 98:

adimere,

id. ib.; Suet. Caes. 28:

petere,

id. ib. 8:

negare,

id. Aug. 40:

jus civitatis,

Cic. Caecin. 34, 98; id. Arch. 5, 11:

recipere aliquem in civitatem,

id. Caecin. 34, 100; id. Arch. 10,22; id. Balb. 13, 31:

relinquere,

id. Caecin. 34, 100:

retinere civitatem,

id. Balb. 12, 30:

retinere aliquem in civitate,

id. Lig. 11, 33:

ademptio civitatis,

id. Dom. 30, 78:

commemoratio,

id. Verr. 2, 5, 62, § 162:

nomen,

id. ib.:

ereptor,

id. Dom. 30, 81.—

B.

Trop.:

ut oratio Romana plane videatur, non civitate donata,

Quint. 8, 1, 3; cf.:

civitate Romanā donare agricolationem,

Col. 1, 1, 12:

verbum hoc a te civitate donatum,

naturalized, Gell. 19, 3, 3; Sen. Ep. 120, 4; id. Q. N. 5, 16, 4.—More freq.,

II.

Concr., the citizens united in a community, the body - politic, the state, and as this consists of one city and its territory, or of several cities, it differs from urbs, i.e. the compass of the dwellings of the collected citizens;

but sometimes meton., = urbs, v. B.: concilia coetusque hominum jure sociati, quae civitates appellantur,

Cic. Rep. 6, 13, 13:

tum conventicula hominum, quae postea civitates nominatae sunt, tum domicilia conjuncta, quas urbes dicimus, etc.,

id. Sest. 42, 91; cf.: omnis populus, qui est talis coetus multitudinis, qualem exposui; omnis civitas, quae est constitutio populi;

omnis res publica, quae populi res est, etc.,

id. Rep. 1, 26, 41:

quia sapiens non sum, nec haec urbs nec in eā civitas... non dubitavisset, quin et Roma urbs (esset), et eam civitas incoleret,

id. Ac. 2, 45, 137:

aucta civitate magnitudine urbis,

Liv. 1, 45, 1:

Orgetorix civitati persuasit, ut de finibus suis cum omnibus copiis exirent,

Caes. B. G. 1, 2 Oud.; so id. ib. 1, 4; 1, 19; 1, 31; cf. Sisenn. ap. Non. p. 429, 15:

civitates aut nationes devictae,

Cic. Off. 1, 11, 35; Sall. C. 31, 1; Liv. 21, 1, 2:

io triumphe non semel dicemus civitas omnis,

Hor. C. 4, 2, 51; cf. id. Epod. 16, 36 and 18:

cum civitas in foro exspectatione erecta staret,

Liv. 3, 47, 1; so id. 2, 37, 5; 26, 18, 6; 34, 41, 1; Tac. A. 3, 11; Suet. Calig. 6; id. Tib. 17; 42:

civitates aut condere novas aut conservare jam conditas,

Cic. Rep. 1, 7, 12; id. Sull. 9, 28; id. Rep. 1, 8, 13; 1, 3, 5:

omnis civitas Helvetia in quattuor pagos divisa est,

Caes. B. G. 1, 12:

quae pars civitatis Helvetiae, etc.,

id. ib.:

non longe a Tolosatium finibus, quae civitas est in provinciā,

id. ib. 1, 10:

Ubii, quorum fuit civitas ampla atque florens,

id. ib. 4, 3:

Rhodiorum civitas, magna atque magnifica,

Sall. C. 51, 5; cf. id. J. 69, 3:

Heraclea quae est civitas aequissimo jure ac foedere,

Cic. Arch. 4, 6 et saep.:

administrare civitatem,

id. Off. 1, 25, 88:

mutari civitatum status,

id. Leg. 3, 14, 32; so,

civitatis status,

Quint. 6, 1, 16; 11, 1, 85:

(legibus) solutis stare ipsa (civitas) non possit,

id. 11, 1, 85:

lege civitatis,

id. 12, 10, 26; cf. id. 5, 10, 25:

mos civitatis,

id. 10, 1, 107; 12, 3, 7; 1, 2, 2.—Of Plato's ideal republic:

si in illā commenticiā Platonis civitate res ageretur,

Cic. de Or. 1, 53, 230.—

2.

Trop.:

civitas caelitum,

Plaut. Rud. prol. 2:

ut jam universus hic mundus una civitas sit communis deorum atque hominum existimanda,

Cic. Leg. 1, 7, 23.—

B.

Meton., = urbs, a city (rare and mostly post-Aug.; not in Cic. or Cæs.): civitatem incendere, Enn. ap. Non. p. 429, 5 (Trag. 382 Vahl.):

cum errarem per totam civitatem,

Petr. 8, 2; cf. id. 8, 141 fin.:

Lingonum,

Tac. H. 1, 54; 1, 64:

ab excidio civitatis,

id. ib. 1, 63;

1, 69: circumjectae civitates,

id. ib. 3, 43:

muri civitatis,

id. ib. 4, 65; id. A. 6, 42:

pererrata nocturnis conversationibus,

Sen. Ben. 6, 32, 1:

expugnare civitatem,

Quint. 8, 3, 67; cf.:

expugnandae civitates,

id. 12, 9, 2:

plurimas per totum orbem civitates, terrae motu aut incendio afflictas restituit in melius,

Suet. Vesp. 17; cf. id. Tit. 8; id. Tib. 84 fin.; Lact. 2, 7, 19.—

2.

Esp., the city, i. e. Rome and its inhabitants, Tac. H. 1, 19; 2, 92; 4, 2.